ในวันนี้ วันที่ 20 สิงหาคมนั้นเป็นช่วงสำคัญของเทศกาลปารยุษณะ (Paryushana) ที่จะจัดขึ้นเป็นเวลา 8 วันตามปฏิทินทางศาสนา ในวันดังกล่าวจะมีการอดอาหาร สวดมนต์ และถือพรต 5 ตามหลัก
ศาสนาเชน เทศกาลปารยุษณะนั้นเกิดขึ้นเพื่อเฉลิมฉลองวันที่พระมหาวีระ (ศาสดาของศาสนาเชน)
บรรลุโมกษะ รวมถึงเฉลิมฉลองสัมวัตสารี (Samvatsari) หรือวันแห่งการให้อภัย ดังนั้น เนื่องในวันสำคัญดังกล่าวประจำปี 2568 จึงถือเป็นวันดีที่เราจะได้มาพูดคุยกันเรื่องศาสนาเชน จุดเริ่มต้นของศาสนานี้ในสังคมไทย และการสร้างวัดเชนในกรุงเทพมหานคร

ดังที่ได้เกริ่นไปข้างต้น ศาสนาเชนมีศาสดาคือพระมหาวีระ (Mahavira) พระองค์ประสูติร่วมสมัยกับพระพุทธเจ้าผู้เป็นศาสดาแห่งพุทธศาสนา โดยที่พระมหาวีระประสูติก่อนพระพุทธเจ้า ฝั่งพุทธศาสนาจะเรียกพระมหาวีระว่า นิครนถนาฏบุตร นอกจ่ากนี้ในพุทธประวัติกล่าวถึงศาสนาเชนอยู่บ่อยครั้ง เช่น
ตอนนิครนถนาฏบุตรถึงแก่กรรม ดังนั้นทั้งสองพระองค์จึงถือว่ามีความสัมพันธ์ร่วมกัน

            พระมหาวีระนั้นถือว่าเป็นตีรถังกร (Tirthankara) แปลว่า พระผู้ช่วยให้รอดที่จะพาข้ามการเวียนไหว้ตายเกิดในสังสารวัฏ พระองค์ประสูติช่วง 56 ปี ก่อนพุทธกาล เป็นบุตรของกษัตริย์ลิจฉวี ผู้ปกครอง
กรุงเวสาลี แคว้นวัชชี พระองค์เสกสมรสกับพระนางยโสธรา มีธิดาชื่อนางอโนมา พระองค์เริ่มต้นบำเพ็ญเพียรเมื่อพระชนมายุ 30 พรรษา และเริ่มศึกษาพระธรรมจนค้นหาสัจธรรมเมื่อมีพระชนมายุ 42 พรรษา หลังจากนั้น พระองค์จึงเริ่มเผยแพร่คำสอนจนกระทั่งพระชนมายุได้ 72 พรรษาจึงเข้าสิทธศิลา (หรือที่ในพุทธศาสนาเรียกว่า นิพพาน) ที่เมืองปาวาบุรี

หลักคำสอนของศาสนาเชนที่เผยแผ่ออกไปนั้นหลากหลายอย่างมาก ตัวอย่างเช่น พรต 5 ประการ ได้แก่

1. อหิงสา หมายถึง การระวังตนไม่เบียดเบียนผู้อื่นทั้งด้วยกาย วาจา ใจ แม้ในกรณีเล็กน้อยหรือไม่ จงใจก็ตาม
2. สัตยะ หมายถึง การพูดความจริงและการค้าขายอย่างสุจริต
3. อัสเตยะ หมายถึง การไม่ลักขโมย ไม่หยิบฉวยถือเอาสิ่งที่ผู้อื่นไม่ได้ให้
4. พรหมจรรย์ ในระดับคฤหัสถ์หมายถึง การไม่ล่วงประเวณีกับภริยาผู้อื่น หรือแม้กระทั่งนอกใจสามี ส่วนในระดับนักบวชคือ การงดเว้นมีความสัมพันธ์ทางเพศโดยสิ้นเชิง
5. อปริเคราะห์ ในระดับคฤหัสถ์หมายถึง การไม่สั่งสมทรัพย์สิน และไม่ยึดติดกับวัตถุ ส่วนในระดับนักบวชนั้นหมายถึงการสละทุกอย่าง ไม่ถือครองทรัพย์สินสิ่งของใด ๆ เลย

            ประเด็นเรื่องหลักคำสอนที่โดดเด่นอย่างมากคือเรื่อง อหิงสา ที่มหาตมะ คานธีได้ประยุกต์ใช้แนวคิดนี้ในการทำสัตยเคราะห์เพื่อเรียกร้องเอกราชจากเจ้าอาณานิคมอังกฤษ เหตุการณ์นี้ทำให้บทบาทของ
ผู้นับถือศาสนาเชนมีความสำคัญอย่างมากต่อการเมืองอินเดีย ทั้งในระดับประชาชนภายในประเทศและ
ชาวอินเดียโพ้นทะเลในปัจจุบัน ชาวอินเดียเองก็ได้อพยพเคลื่อนย้ายไปสู่ต่างประเทศมาอย่างยาวนานผ่านการค้าทางทะเลตั้งแต่สมัยโบราณ  โดยเฉพาะในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หากแต่กลุ่มที่ยังคงธำรงเอกลักษณ์ความเป็นอินเดียได้จนถึงปัจจุบันคือกลุ่มที่เดินทางมาในสมัยอาณานิคมถึงยุคอุตสาหกรรม
การท่องเที่ยวในปัจจุบัน จึงทำให้มีแรงงานชาวอินเดียอพยพมายังประเทศไทยเป็นจำนวนมาก ทั้งในกลุ่มประชากรผู้นับถือศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ศาสนาอิสลาม และศาสนาซิกข์ ส่วนสำหรับผู้ที่นับถือศาสนาเชนนั้นได้เดินทางอพยพมาเมื่อราว 40 ปีก่อน ส่วนใหญ่มาจากแคว้นราชสถาน (Rajastan) แคว้นคุชราต (Gujarat) แคว้นเชนไน (Chennai) และแคว้นมหาราชตะ (Maharastra) เป็นต้น

            หากกล่าวถึงกลุ่มผู้อพยพย้ายถิ่นชาวอินเดียในประเทศไทยนั้น ปรากฏให้เห็นเด่นชัดทั้งผู้ที่นับถือศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ศาสนาเชน ศาสนาซิกข์ และศาสนาอิสลาม โดยที่ต่างฝ่ายต่างสร้างศาสนสถานเพื่อยึดเหนี่ยวจิตใจของตน ในกรณีของศาสนาเชนซึ่งเป็นประเด็นหลักของบทความนี้ และเนื่องในเทศกาลปารยุษณะ ผู้เขียนจึงขอเป็นตัวแทนพาทุกคนเดินทางท่องเที่ยวไปยังวัดเชนนิกายเศวตัมพรของสมาคมไทยเจน (Thai Jain Association) ที่โดดเด่นสวยงาม ภายในประดิษฐานพระมหาวีระหรือองค์ตีรถังกร และเทพเจ้าองค์อื่น ๆ ภายในเทวสถาน ดังภาพต่อไปนี้

   

ภาพพระมหาวีระหรือองค์ตรีถังกร (Tirthankara)

            นอกจากนี้ตามธรรมเนียมของศาสนาเชน พระมหาวีระหรือองค์ตีรถังกรจำเป็นต้องมีเทพผู้ดูแลปกป้อง เช่น พระนางปัทมาวตี (Padmavati) พระมณีภาดรา วีระ (Manibhadra Veer) พระแม่สรัสวตี (Saraswati) และพระไภรวะแห่งนาโกดา (Nakoda Bhairava) โดยเรียงภาพตามลำดับจากซ้ายไปขวา

           

นอกจากเทวรูปที่สำคัญภายในเทวสถานแล้ว ศิลปกรรมและสถาปัตยกรรมของวัดนั้นยังถือว่างดงามเป็นอย่างมาก ดังภาพ

 

ภาพศิลปกรรมพระมหาวีระกำลังบำเพ็ญพรต (ซ้าย) และภาพพระมหาวีระขณะทรงพระเยาว์ (ขวา)

            ส่วนการตกแต่งสถาปัตยกรรมนั้นถือว่าเป็นวัดเชนที่งดงามเป็นอย่างยิ่ง โดยมีการประดับเทพและเทวดาเอาไว้จำนวนมาก ดังภาพ

ภาพเสาและภายในศาสนสถานของวัดเชนสมาคมไทยเจน

            จากการพาชมวัดเชนในครั้งนี้ นับว่าเป็นโอกาสอันดีที่ผู้เขียนจะได้สื่อสารเกี่ยวกับเทศกาลปารยุษณะ ซึ่งเป็นการถือพรตของผู้นับถือศาสนาเชน รวมถึงบริบทที่เกี่ยวข้องกับศาสนาเชน เพื่อทำให้เห็นถึงความหลากหลายของสังคมโดยเฉพาะประเด็นด้านศาสนา การเดินทางอพยพมาของชาวอินเดีย แรงงานชาวอินเดียที่มีความหลากหลายทางศาสนาที่มีมากไปกว่าภาพจำเกี่ยวกับคนอินเดียที่มักนับถือศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ศาสนาอิสลาม และศาสนาซิกข์ และเนื่องจากศาสนาเชนเป็นศาสนาที่มีคำสอนรวมถึงประวัติศาสตร์ที่ใกล้เคียงกับพุทธศาสนา และยังมีศิลปวัฒนธรรมที่สวยงาม ดังนั้นอาจกล่าวได้ว่าศาสนาเชนมีความสำคัญและใกล้ตัวเรามากกว่าที่คิด

สุดท้ายนี้ วัดเชนที่ผู้เขียนแนะนำนั้นคือวัดเชนของสมาคมไทยเจน (Thai Jain Association) ตั้งอยู่บริเวณซอยวัดโพธิ์แมน ช่องนนทรี เขตยานนาวา กรุงเทพมหานคร ผู้เขียนหวังเป็นอย่างยิ่งว่าจะทำให้ทุกคนเข้าใจศาสนาเชนมากยิ่งขึ้น อนึ่ง เวลาเข้าศาสนสถานเชน อย่าลืมเคารพความแตกต่างทางวัฒนธรรม เช่น
การใส่ผ้าปิดปากตามหลักศาสนา และการสำรวจกิริยามารยาท

แล้วเจอกับอนิลตรองได้ใหม่ในคอนเทนต์ถัดไป

 

แหล่งอ้างอิง

Vilas A. Sangave. (1999). Aspects of Jaina religion. Bharatiya Jnanpith.

พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฎิกวรรค. โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_line.php?B=11&A=4192

สุรัตน์ โหราชัยกุล และ ณัฐ วัชรคิรินทร์. (2020). มาทำความรู้จักศาสนาเชนกัน. https://curadio.chula.ac.th/Program-Detail.php?id=10448

Sophana Srichampa. (2011). Indians in Bangkok and their enterprise: from past to present. https://bharatlc.mahidol.ac.th/Documents/articles-SophanaSC-2011_Indian_in_Bangkok_and_their_Enterprise.pdf