&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ในวันนี้ วันที่ 20 สิงหาคมนั้นเป็นช่วงสำคัญของเทศกาลปารยุษณะ (Paryushana) ที่จะจัดขึ้นเป็นเวลา 8 วันตามปฏิทินทางศาสนา ในวันดังกล่าวจะมีการอดอาหาร สวดมนต์ และถือพรต 5 ตามหลัก ศาสนาเชน เทศกาลปารยุษณะนั้นเกิดขึ้นเพื่อเฉลิมฉลองวันที่พระมหาวีระ (ศาสดาของศาสนาเชน) บรรลุโมกษะ รวมถึงเฉลิมฉลองสัมวัตสารี (Samvatsari) หรือวันแห่งการให้อภัย ดังนั้น เนื่องในวันสำคัญดังกล่าวประจำปี 2568 จึงถือเป็นวันดีที่เราจะได้มาพูดคุยกันเรื่องศาสนาเชน จุดเริ่มต้นของศาสนานี้ในสังคมไทย และการสร้างวัดเชนในกรุงเทพมหานคร
ดังที่ได้เกริ่นไปข้างต้น ศาสนาเชนมีศาสดาคือพระมหาวีระ (Mahavira) พระองค์ประสูติร่วมสมัยกับพระพุทธเจ้าผู้เป็นศาสดาแห่งพุทธศาสนา โดยที่พระมหาวีระประสูติก่อนพระพุทธเจ้า ฝั่งพุทธศาสนาจะเรียกพระมหาวีระว่า นิครนถนาฏบุตร นอกจ่ากนี้ในพุทธประวัติกล่าวถึงศาสนาเชนอยู่บ่อยครั้ง เช่น ตอนนิครนถนาฏบุตรถึงแก่กรรม ดังนั้นทั้งสองพระองค์จึงถือว่ามีความสัมพันธ์ร่วมกัน
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; พระมหาวีระนั้นถือว่าเป็นตีรถังกร (Tirthankara) แปลว่า พระผู้ช่วยให้รอดที่จะพาข้ามการเวียนไหว้ตายเกิดในสังสารวัฏ พระองค์ประสูติช่วง 56 ปี ก่อนพุทธกาล เป็นบุตรของกษัตริย์ลิจฉวี ผู้ปกครอง กรุงเวสาลี แคว้นวัชชี พระองค์เสกสมรสกับพระนางยโสธรา มีธิดาชื่อนางอโนมา พระองค์เริ่มต้นบำเพ็ญเพียรเมื่อพระชนมายุ 30 พรรษา และเริ่มศึกษาพระธรรมจนค้นหาสัจธรรมเมื่อมีพระชนมายุ 42 พรรษา หลังจากนั้น พระองค์จึงเริ่มเผยแพร่คำสอนจนกระทั่งพระชนมายุได้ 72 พรรษาจึงเข้าสิทธศิลา (หรือที่ในพุทธศาสนาเรียกว่า นิพพาน) ที่เมืองปาวาบุรี
หลักคำสอนของศาสนาเชนที่เผยแผ่ออกไปนั้นหลากหลายอย่างมาก ตัวอย่างเช่น พรต 5 ประการ ได้แก่
<ol>
<li style="font-weight: 400;">อหิงสา หมายถึง การระวังตนไม่เบียดเบียนผู้อื่นทั้งด้วยกาย วาจา ใจ แม้ในกรณีเล็กน้อยหรือไม่ จงใจก็ตาม</li>
<li style="font-weight: 400;">สัตยะ หมายถึง การพูดความจริงและการค้าขายอย่างสุจริต</li>
<li style="font-weight: 400;">อัสเตยะ หมายถึง การไม่ลักขโมย ไม่หยิบฉวยถือเอาสิ่งที่ผู้อื่นไม่ได้ให้</li>
<li style="font-weight: 400;">พรหมจรรย์ ในระดับคฤหัสถ์หมายถึง การไม่ล่วงประเวณีกับภริยาผู้อื่น หรือแม้กระทั่งนอกใจสามี ส่วนในระดับนักบวชคือ การงดเว้นมีความสัมพันธ์ทางเพศโดยสิ้นเชิง</li>
<li style="font-weight: 400;">อปริเคราะห์ ในระดับคฤหัสถ์หมายถึง การไม่สั่งสมทรัพย์สิน และไม่ยึดติดกับวัตถุ ส่วนในระดับนักบวชนั้นหมายถึงการสละทุกอย่าง ไม่ถือครองทรัพย์สินสิ่งของใด ๆ เลย</li>
</ol>
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ประเด็นเรื่องหลักคำสอนที่โดดเด่นอย่างมากคือเรื่อง อหิงสา ที่มหาตมะ คานธีได้ประยุกต์ใช้แนวคิดนี้ในการทำสัตยเคราะห์เพื่อเรียกร้องเอกราชจากเจ้าอาณานิคมอังกฤษ เหตุการณ์นี้ทำให้บทบาทของ ผู้นับถือศาสนาเชนมีความสำคัญอย่างมากต่อการเมืองอินเดีย ทั้งในระดับประชาชนภายในประเทศและ ชาวอินเดียโพ้นทะเลในปัจจุบัน ชาวอินเดียเองก็ได้อพยพเคลื่อนย้ายไปสู่ต่างประเทศมาอย่างยาวนานผ่านการค้าทางทะเลตั้งแต่สมัยโบราณ&nbsp; โดยเฉพาะในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หากแต่กลุ่มที่ยังคงธำรงเอกลักษณ์ความเป็นอินเดียได้จนถึงปัจจุบันคือกลุ่มที่เดินทางมาในสมัยอาณานิคมถึงยุคอุตสาหกรรม การท่องเที่ยวในปัจจุบัน จึงทำให้มีแรงงานชาวอินเดียอพยพมายังประเทศไทยเป็นจำนวนมาก ทั้งในกลุ่มประชากรผู้นับถือศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ศาสนาอิสลาม และศาสนาซิกข์ ส่วนสำหรับผู้ที่นับถือศาสนาเชนนั้นได้เดินทางอพยพมาเมื่อราว 40 ปีก่อน ส่วนใหญ่มาจากแคว้นราชสถาน (Rajastan) แคว้นคุชราต (Gujarat) แคว้นเชนไน (Chennai) และแคว้นมหาราชตะ (Maharastra) เป็นต้น
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; หากกล่าวถึงกลุ่มผู้อพยพย้ายถิ่นชาวอินเดียในประเทศไทยนั้น ปรากฏให้เห็นเด่นชัดทั้งผู้ที่นับถือศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ศาสนาเชน ศาสนาซิกข์ และศาสนาอิสลาม โดยที่ต่างฝ่ายต่างสร้างศาสนสถานเพื่อยึดเหนี่ยวจิตใจของตน ในกรณีของศาสนาเชนซึ่งเป็นประเด็นหลักของบทความนี้ และเนื่องในเทศกาลปารยุษณะ ผู้เขียนจึงขอเป็นตัวแทนพาทุกคนเดินทางท่องเที่ยวไปยังวัดเชนนิกายเศวตัมพรของสมาคมไทยเจน (Thai Jain Association) ที่โดดเด่นสวยงาม ภายในประดิษฐานพระมหาวีระหรือองค์ตีรถังกร และเทพเจ้าองค์อื่น ๆ ภายในเทวสถาน ดังภาพต่อไปนี้
&nbsp;&nbsp;&nbsp;
ภาพพระมหาวีระหรือองค์ตรีถังกร (Tirthankara)
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; นอกจากนี้ตามธรรมเนียมของศาสนาเชน พระมหาวีระหรือองค์ตีรถังกรจำเป็นต้องมีเทพผู้ดูแลปกป้อง เช่น พระนางปัทมาวตี (Padmavati) พระมณีภาดรา วีระ (Manibhadra Veer) พระแม่สรัสวตี (Saraswati) และพระไภรวะแห่งนาโกดา (Nakoda Bhairava) โดยเรียงภาพตามลำดับจากซ้ายไปขวา
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;
นอกจากเทวรูปที่สำคัญภายในเทวสถานแล้ว ศิลปกรรมและสถาปัตยกรรมของวัดนั้นยังถือว่างดงามเป็นอย่างมาก ดังภาพ
&nbsp;
ภาพศิลปกรรมพระมหาวีระกำลังบำเพ็ญพรต (ซ้าย) และภาพพระมหาวีระขณะทรงพระเยาว์ (ขวา)
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ส่วนการตกแต่งสถาปัตยกรรมนั้นถือว่าเป็นวัดเชนที่งดงามเป็นอย่างยิ่ง โดยมีการประดับเทพและเทวดาเอาไว้จำนวนมาก ดังภาพ
ภาพเสาและภายในศาสนสถานของวัดเชนสมาคมไทยเจน
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; จากการพาชมวัดเชนในครั้งนี้ นับว่าเป็นโอกาสอันดีที่ผู้เขียนจะได้สื่อสารเกี่ยวกับเทศกาลปารยุษณะ ซึ่งเป็นการถือพรตของผู้นับถือศาสนาเชน รวมถึงบริบทที่เกี่ยวข้องกับศาสนาเชน เพื่อทำให้เห็นถึงความหลากหลายของสังคมโดยเฉพาะประเด็นด้านศาสนา การเดินทางอพยพมาของชาวอินเดีย แรงงานชาวอินเดียที่มีความหลากหลายทางศาสนาที่มีมากไปกว่าภาพจำเกี่ยวกับคนอินเดียที่มักนับถือศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ศาสนาอิสลาม และศาสนาซิกข์ และเนื่องจากศาสนาเชนเป็นศาสนาที่มีคำสอนรวมถึงประวัติศาสตร์ที่ใกล้เคียงกับพุทธศาสนา และยังมีศิลปวัฒนธรรมที่สวยงาม ดังนั้นอาจกล่าวได้ว่าศาสนาเชนมีความสำคัญและใกล้ตัวเรามากกว่าที่คิด
สุดท้ายนี้ วัดเชนที่ผู้เขียนแนะนำนั้นคือวัดเชนของสมาคมไทยเจน (Thai Jain Association) ตั้งอยู่บริเวณซอยวัดโพธิ์แมน ช่องนนทรี เขตยานนาวา กรุงเทพมหานคร ผู้เขียนหวังเป็นอย่างยิ่งว่าจะทำให้ทุกคนเข้าใจศาสนาเชนมากยิ่งขึ้น อนึ่ง เวลาเข้าศาสนสถานเชน อย่าลืมเคารพความแตกต่างทางวัฒนธรรม เช่น การใส่ผ้าปิดปากตามหลักศาสนา และการสำรวจกิริยามารยาท
แล้วเจอกับอนิลตรองได้ใหม่ในคอนเทนต์ถัดไป
&nbsp;
แหล่งอ้างอิง
Vilas A. Sangave. (1999). Aspects of Jaina religion. Bharatiya Jnanpith.
พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฎิกวรรค. โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. <a href="https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_line.php?B=11&amp;A=4192">https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_line.php?B=11&amp;A=4192</a>
สุรัตน์ โหราชัยกุล และ ณัฐ วัชรคิรินทร์. (2020). มาทำความรู้จักศาสนาเชนกัน. <a href="https://curadio.chula.ac.th/Program-Detail.php?id=10448">https://curadio.chula.ac.th/Program-Detail.php?id=10448</a>
Sophana Srichampa. (2011). Indians in Bangkok and their enterprise: from past to present. <a href="https://bharatlc.mahidol.ac.th/Documents/articles-SophanaSC-2011_Indian_in_Bangkok_and_their_Enterprise.pdf">https://bharatlc.mahidol.ac.th/Documents/articles-SophanaSC-2011_Indian_in_Bangkok_and_their_Enterprise.pdf</a>
&nbsp;

เทศกาลปารยุษณะ (Paryushana) อินเดียอพยพ และวัดเชน

&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp;ช่วงต้นทศวรรษที่ 1990 อุตสาหกรรมเครื่องสำอางเต็มไปด้วยภาพลักษณ์ความงามที่ถูกสังคมตีกรอบ มีเพียงผู้หญิงผิวขาว และดูเรียบหรูเท่านั้นที่ครองตลาด ทำให้ MAC Cosmetics ซึ่งก่อตั้งขึ้นในปี 1984 โดย Frank Toskan และ Frank Angelo ต้องการสร้างจุดยืนที่แตกต่าง พวกเขามุ่งเน้นแนวคิด ความงามที่ไร้ขีดจำกัด และสนับสนุนความหลากหลาย ผ่านแคมเปญ &ldquo;Viva Glam&rdquo; ที่เปิดตัวในปี 1994 เพื่อสนับสนุนผู้ที่ได้รับผลกระทบจาก HIV/AIDS ซึ่งเป็นโรคที่ถูกสังคมตีตราอย่างรุนแรงในสมัยนั้น อีกทั้งแบรนด์ยังบริจาครายได้ทั้งหมดจากการขายลิปสติกชุด Viva Glam ให้กับองค์กรช่วยเหลือผู้ติดเชื้อ HIV/AIDS ถือเป็นแนวคิดแปลกใหม่ที่แบรนด์เครื่องสำอางไม่เคยทำมาก่อน
<img src="https://admin.chu.in.th/assets/e3f24712-f72e-4fa1-9bf1-e408aa89f21a" alt="Img 0751" width="1440" height="792" /> &copy;MAC Viva Glam 1994, from MAC Cosmetics
&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; เพื่อสร้างแรงกระเพื่อมให้กับแคมเปญนี้ MAC Cosmetics ได้เลือก &ldquo;RuPaul&rdquo; ศิลปิน Drag Queen ผู้โด่งดังที่สุดในขณะนั้น มาเป็น Brand Ambassador คนแรกของ Viva Glam ซึ่งนับว่า ท้าทายบรรทัดฐานของสังคม และอุตสาหกรรมความงามในยุคนั้นอย่างมาก เนื่องจากกลุ่ม LGBTQIA+ ยังไม่ได้รับการยอมรับเท่าปัจจุบัน และยังต้องเผชิญการเลือกปฏิบัติ ความรุนแรง รวมถึงความมุ่งร้ายทั้งทางร่างกายและคำพูดในชีวิตประจำวัน RuPaul นั้นเป็นมากกว่าผู้ถ่ายแบบโฆษณา แต่เป็นสัญลักษณ์ของความกล้าที่จะเป็นตัวเอง กล้าที่จะฉีกกฎเกณฑ์เดิม ๆ และกล้าที่จะภาคภูมิใจในเพศสภาพของตน สามารถเห็นได้จาก RuPaul ปรากฏตัวในแคมเปญด้วยลุคอันเป็นเอกลักษณ์ ทาลิปสติก Viva Glam สีแดงสด วิกผมสีแพลทินัมบลอนด์และชุดหนังรัดรูปสีแดงเงาวับสุดเย้ายวนขับความมั่นใจ พร้อมกับสโลแกน &ldquo;I am the MAC girl!&rdquo; ซึ่งท้าทายค่านิยมเดิมของสังคมที่คุ้นชินกับภาพลักษณ์ &ldquo;MAC girl&rdquo; ที่เป็นผู้หญิงโดยกำเนิด ถึงแม้ RuPaul จะไม่ตรงกับ บรรทัดฐานความงามกระแสหลัก &nbsp;แต่แสดงถึงกลุ่ม LGBTQIA+ และกลุ่มคนที่ถูกสังคมกดทับ ทำให้แคมเปญนี้เป็นที่พูดถึงอย่างกว้างขวางในสมัยนั้น
&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; Viva Glam ไม่ใช่แค่แคมเปญโฆษณาทั่วไป แต่เป็นแคมเปญที่ใช้การตลาดที่ผูกกับประเด็นทางสังคม (Cause-Related Marketing) ซึ่งถือเป็นแนวทางที่แปลกใหม่สำหรับสมัยนั้นมาก อีกทั้งรายได้ทั้งหมดจากการขายลิปสติก Viva Glam นำไปช่วยเหลือผู้ป่วย HIV/AIDS ผ่านองค์กรการกุศลที่ MAC Cosmetics สนับสนุน เพราะในช่วงเวลานั้น HIV/AIDS ยังเป็นโรคที่ถูกตีตรา ผู้ป่วยถูกเลือกปฏิบัติ และต้องเผชิญการดูถูกเหยียดหยามจากสังคม นอกจากนี้รัฐบาลหลายประเทศไม่ให้ความช่วยเหลือผู้ป่วยกลุ่มนี้เท่าที่ควร แม้จะทราบกันดีในทางการแพทย์ว่าโรคนี้ไม่ติดต่อผ่านการสัมผัส หรือใกล้ชิด แต่ความเกลียดชัง และการเลือกปฏิบัติต่อกลุ่ม LGBTQIA+ (ที่ถูกเหมารวมภาพจำเข้ากับโรคดังกล่าว) จากสังคมนั้นมีมากเสียจนหลายคนพร้อมมองข้ามข้อเท็จจริงนี้ แทนที่จะเป็นหนึ่งในแรงผลักดันเพื่อเผยแพร่ข้อมูลที่ถูกต้อง รวมถึงให้ความช่วยเหลือผู้ป่วยให้ได้รับการรักษา และดำเนินชีวิตประจำวันได้อย่างปกติ ฉะนั้น MAC Cosmetics จึงใช้แคมเปญนี้เป็นเสมือนกระบอกเสียงเพื่อช่วยสร้างความตระหนักรู้และความเข้าใจเกี่ยวกับโรคที่ถูกต้อง ทั้งยังช่วยลดอคติต่อผู้ป่วยไปพร้อมกัน
&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; ความเจ๋งของแคมเปญนี้คือ MAC Cosmetics ไม่ได้ใช้ความสงสารเป็นเครื่องมือเพื่อขายสินค้า แต่ใช้พลังบวก และการเฉลิมฉลองตัวตนเป็นหัวใจของแคมเปญ แทนที่จะให้ผู้ติดเชื้อเป็น เหยื่อ แต่แคมเปญนี้กลับทำให้พวกเขาเป็น ผู้ที่ควรได้รับการสนับสนุน ช่วยเหลือ และยอมรับ โดยใช้ภาพนิ่ง และโฆษณาผ่านสื่อสิ่งพิมพ์เป็นหลัก ซึ่งภาพของ RuPaul ในชุดหนังสีแดงสด ไม่เพียงสื่อถึงสีของลิปสติก แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของความแข็งแกร่ง ความมั่นใจ และความทรงพลังของกลุ่ม LGBTQIA+ นอกจากนี้สโลแกน &ldquo;I am the MAC girl&rdquo; ก็ทำลายขนบเดิมของความเป็นหญิงในอุตสาหกรรมเครื่องสำอาง และสื่อสารว่า ความงามไม่ได้มีเพียงแบบเดียวดังนั้น MAC Cosmetics จึงเลือกลงโฆษณาในสื่อที่มีกลุ่มเป้าหมายเป็นผู้หญิง LGBTQIA+ เหล่าพันธมิตรผู้สนับสนุนความเท่าเทียมทางเพศ และผู้นำแฟชั่นที่ต้องการแสดงออกถึงความเป็นตัวเอง เช่น Vogue, Harper&rsquo;s Bazaar, Elle และ Vanity Fair
&nbsp; &nbsp; &nbsp; หลังจากเปิดตัว ลิปสติก Viva Glam ขายหมดอย่างรวดเร็ว อีกทั้งปัจจุบันแคมเปญนี้ยังดำเนินอยู่และสามารถระดมทุนช่วยเหลือองค์กรผู้ป่วย HIV/AIDS ได้มากกว่า 500 ล้านดอลลาร์สหรัฐ นอกจากนี้แคมเปญดังกล่าวยังสร้างความผูกพันต่อแบรนด์ (Customer Loyalty) ที่แข็งแรงให้แก่ MAC Cosmetics เพราะจุดยืนที่สนับสนุนความงามทุกรูปแบบ ทำให้ใคร ๆ ต่างก็รู้สึกว่าตนเองก็ งดงาม ได้ หลังจากแคมเปญ Viva Glam ประสบความสำเร็จ MAC Cosmetics ได้เชิญศิลปินคนดังอื่น ๆ มาร่วมเป็น Brand Ambassador ในปีต่อ ๆ มา เช่น Lady Gaga, Rihanna, Miley Cyrus, Elton John, Nicki Minaj และ Rosalia ทำให้ Viva Glam กลายเป็นแคมเปญที่มากกว่าการขายเครื่องสำอาง แต่เป็นตัวอย่างแรก ๆ ของ Brand Activism (การที่แบรนด์เลือกยืนหยัดเพื่อประเด็นต่าง ๆ ทางสังคม) ส่งผลให้หลายแบรนด์เริ่มหันมาใช้การตลาดแบบนี้มากขึ้น ปัจจุบันเห็นได้ว่าทั้งแบรนด์แฟชั่น และความงาม ต่างทำแคมเปญที่เกี่ยวกับวันสำคัญ และการเฉลิมฉลองต่าง ๆ ไม่เพียงทำแคมเปญเกี่ยวกับสังคมกระแสหลักในโลกตะวันตก เช่น วันสำคัญทางคริสต์ศาสนา วันเฉลิมฉลองเอกราช หรือวันชาติ เท่านั้น แต่ยังทำแคมเปญที่เกี่ยวข้องกับกลุ่มคนอื่น ๆ ด้วย เช่น Pride Month วันตรุษจีน แคมเปญ Black Lives Matter หรือแคมเปญ Stop Asian Hate อีกด้วย
&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; แคมเปญ Viva Glam เป็นตัวอย่างของการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพ ผ่าน Brand Ambassador ที่ท้าทายบรรทัดฐานเดิม และการตลาดที่เชื่อมโยงกับประเด็นทางสังคม ทำให้ MAC Cosmetics ไม่เพียงสร้างยอดขายมหาศาล แต่ยังสร้างความรักที่ลูกค้ามีต่อแบรนด์ (Brand Love) และผลลัพธ์ทางสังคม (Social Impact) ที่ยังส่งผลกระทบต่อวงการแฟชั่น และความงามจนถึงปัจจุบัน
&nbsp;
แหล่งอ้างอิง
Jacqueline Laurean Yates. &nbsp;(2019). &nbsp;Winnie Harlow channels RuPaul for the 25th anniversary of MAC Viva Glam. &nbsp;ABC News. &nbsp;<a href="https://abcnews.go.com/GMA/Style/winnie-harlow-channels-rupaul-25th-anniversary-mac-viva/story?id=62430320">https://abcnews.go.com/GMA/Style/winnie-harlow-channels-rupaul-25th-anniversary-mac-viva/story?id=62430320</a>
Dorkys Ramos. &nbsp;(2020). RuPaul returns as the face of MAC Viva Glam.&nbsp;Bet. &nbsp;<a href="https://www.bet.com/article/5sp25d/rupaul-returns-as-face-of-mac-viva-glam">https://www.bet.com/article/5sp25d/rupaul-returns-as-face-of-mac-viva-glam</a>
Joey Nolfi. &nbsp;(2023). &nbsp;RuPaul pays tribute to 1994 MAC Viva Glam look on RuPaul&rsquo;s Drag Race 200th episode. &nbsp;CSR Wire.&nbsp; &nbsp;<a href="https://www.csrwire.com/press_releases/767256-rupaul-pays-tribute-1994-mac-viva-glam-look-rupauls-drag-race-200th-episode">https://www.csrwire.com/press_releases/767256-rupaul-pays-tribute-1994-mac-viva-glam-look-rupauls-drag-race-200th-episode</a>
Katie Intner. &nbsp;(2021). &nbsp;The legacy of MAC Viva Glam: An interview with John Demsey. &nbsp;Bazaar. <a href="https://www.harpersbazaar.com/beauty/makeup/a38573019/john-demsey-mac-viva-glam-interview/">https://www.harpersbazaar.com/beauty/makeup/a38573019/john-demsey-mac-viva-glam-interview/</a>&nbsp;

เทศกาลปารยุษณะ (Paryushana) อินเดียอพยพ และวัดเชน

MAC Viva Glam (1994) : ลิปสติกผู้บุกเบิกการเฉลิมฉลองตัวตน LGBTQIA+

ว่าด้วยภาษาและโลกหลังอาณานิคม

ชั้น 2 อาคารจุลจักรพงษ์ 254 ถนนพญาไท แขวงวังใหม่ เขตปทุมวัน กรุงเทพมหานคร 10330

พัฒนาโดย ฝ่ายพัฒนาระบบสารสนเทศ องค์การบริหารสโมสรนิสิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย